સંગઠનની વિગતો, કાર્યો અને ફરજો

ગુના અન્વેષણ વિભાગ - સીઆઇડી ક્રાઇમનો ઉદેશ/હેતુ

ગુના અન્વેષણ વિભાગ - સીઆઇડી ક્રાઇમની રચનાનો મુખ્ય હેતુ જટીલ, ગુંચવાડાભર્યા અને ગંભીર પ્રકારના ગુનાઓ તથા ચકચારી પ્રકારના ગુનાઓ કે જે સ્થાનિક પોલીસ તંત્ર ઘ્વારા કામની વ્યસ્તતા કે અન્ય કારણોસર વણશોધાયેલા હોય તેઓને શોધી કાઢવા અને સાચા ગુનેગારો પકડવા. આડકતરી રીતે ગુના અન્વેષણ વિભાગ રચવાનો હેતુ સ્થાનિક પોલીસને મદદ કરવાનો હતો. અન્ય અગત્યની કામગીરીમાં આ એકમને ગુનાઓની આંકડાકીય માહિતીના એક્ત્રીકરણની પણ જવાબદારી સોંપવામાં આવેલી છે. આ કામગીરીના ભાગરૂપે સ્થાનિક પોલીસ એટલે કે તમામ પોલીસ કમિશ્નરેટ અને જીલ્લા પોલીસના કાર્યક્ષેત્રમાં બનેલ ગુનાઓની માહિતી એકત્રિત કરી, તેનુ વિશ્લેષણ કરવાની કામગીરી આ તંત્રને સોંપવામાં આવેલી છે. ધંધાધારી ગુનેગારો સંબધમાં માહિતી એકત્ર કરવી અને તેમને અંકુશમાં લેવા જરૂરી પગલાં ભરવા/ભરાવવાનો હેતું આ સંસ્થા પાછળ છે.

સીઆઇડી ક્રાઇમનું મિશન / દુરંદેશીપણુ (વિઝન)

ગુના અન્વેષણ વિભાગનું મુખ્ય વિઝન સરકારશ્રી, નામદાર હાઇકોર્ટ, તકેદારી આયોગ, પોલીસ મહાનિદેશકશ્રી વિગેરે સ્થાપિત કરવામાં આવેલી કચેરી / વિભાગો તરફથી સોંપવામાં આવેલા અન્વેષણો (ગુનાની તપાસ) અને પ્રાથમિક તપાસો, સંપુર્ણ પારદર્શિતા દાખવી, સમયમર્યાદામાં, પુરેપુરી તટસ્થતાથી પૂર્ણ કરવી તેમજ ગુના શોધનની પ્રવૃત્તિમાં સ્થાનિક પોલીસને મદદ કરવી. તેવી જ રીતે સમગ્ર રાજયના તમામ જીલ્લાઓ/કમિશ્નરેટમાંથી, ગુજરાત પોલીસ મેન્યુઅલની જોગવાઇઓ મુજબ આવતા માસિક ક્રાઇમ રીવ્યુ ઉપરથી આંકડાકીય માહિતી એકત્રિત કરી, સરકારશ્રી, ડીજીપી કચેરી અને અન્ય કચેરીઓને માગ્યામુજબની માહિતી પુરી પાડવી અને રાજ્યમાં ગુનાખોરીની પરિસ્થિતીનો ચિતાર આપવો. સામાન્ય પ્રજામાં પોલીસ પ્રત્યે વિશ્વસનીયતા વધે અને ગુંચવાડાભર્યા અગત્યના તથા ચકચારી ગુનાઓનો ભેદ ઉકેલવાની આ કચેરીની મુખ્ય કામગીરી છે.

ટુંકો ઇતિહાસ અને રચનાની વિગત

૯ જુલાઇ-૧૯૦૨ના ઠરાવથી તે વખતની ભારત સરકારે એક પોલીસ આયોગની રચના કરી હતી. આયોગે તારીખ ૩૦/૦૫/૧૯૦૩ના રોજ પોતાની કામગીરી પુર્ણ કરી, સરકારશ્રીને અહેવાલ સુપ્રત કરેલ. આ અહેવાલમાં એક મુખ્ય ભલામણ એ હતી કે, ભારતના દરેક પ્રાતમાં, ગુના અન્વેષણ વિભાગની રચના કરવામાં આવે કે જેથી આયોજીત ગુનાખોરી ડામી શકાય અને અગત્યના તેમજ સંવેદનશીલ અન્વેષણો આ વિભાગ ઘ્વારા થઇ શકે. બૃહદ મુંબઇમાં રાજય સરકારે આયોગની ભલામણ સ્વીકારી, જેના ફળ સ્વરૂપે બોમ્બે પોલીસના અગત્યના અંગ તરીકે ગુના અન્વેષણ વિભાગની રચના કરવામાં આવેલી. આયોગના ભલામણ મુજબ આ વિભાગને એક નાયબ પોલીસ મહાનિરીક્ષકશ્રી દરજજાના અધિકારીના નેજા હેઠળ મુકવામાં આવ્યો. એક અગત્યની ભલામણ એ પણ હતી કે રેલ્વે પોલીસને ગુના અન્વેષણ વિભાગના નાયબ પોલીસ મહાનિરીક્ષકશ્રીની દેખરેખ હેઠળ મુકવામાં આવે. જે ભલામણ પણ સરકારે સ્વીકારી હતી.

ગુના અન્વેષણ વિભાગમાં, પોલીસ સંશોધન કેન્દ્ર (પી.આર.સી.) તા. ૮/૯/૬૫થી કાર્યરત છે. પોલીસ સંશોધન કેન્દ્ર પોલીસને લગતા વિષયો તેમજ ગુનાઓ ઉપર આર્થિક અને સામાજીક પરિબળોની અસરો સંબધે સંશોધનની કામગીરી કરે છે. તેવીજ રીતે સીઆઇસેલની રચના તા. ૭/૨/૧૯૭૦ના નાયબ મુખ્ય પોલીસ અધિકારીશ્રી, સીઆઇડી ક્રાઇમ અને રેલ્વેના હુકમથી કરવામાં આવેલી. સીઆઇએલની કામગીરી રાજયમાં બનતા ગુનાઓની માહિતી એકત્રિત કરી, ગુનો કરવાની પધ્ધિતીનો અભ્યાસ કરી, સ્થાનિક પોલીસને ગુના શોધવામાં મદદ કરવાની છે.

વસ્તીવધારો, મોંધવારી, બેરોજગારી તથા અન્ય પરિબળોના કારણે, પોલીસની કામગીરી પડકારરૂપ બનેલ છે. બદલાયેલ સમય અને સંજોગોમાં આયોજનબધ્ધ રીતે આચરવામાં આવતા આર્થિક ગુનાઓમાં પણ વધારો થવા પામેલ છે. ઝડપી વાહન વ્યવહાર અને સંદેશાવ્યવહારના આધુનિક સાધનોની ઉપલબ્ધીના કારણે ગુનો કરવાની અને ગુનો કર્યા બાદ નાસી જવાની સરળતાની તકો વધી જવા પામેલ છે. વણશોધાયેલા ગુનાઓને શોધવા માટે અને ગુનેગારોને કોર્ટ ઘ્વારા સજા થાય તે માટે ગુનાઓની તપાસ વૈજ્ઞાનિક ઢબે અને નિષ્ણાંતોની મદદથી થાય અને તપાસની ગુણવત્તાનું પ્રમાણ વધુ ઉંચુ રહે તેમજ તપાસ ઝડપી અને સમયમર્યાદામાં થાય તે પણ કાયદો અને વ્યવસ્થાની જાળવણીમાં એક અગત્યની બાબત બની રહે છે. આ પરિસ્થિતીને પંહોચી વળવા, રાજય સરકારે ગુના અન્વેષણ વિભાગ - સીઆઇડી હસ્તક વધુ અગત્યની કામગીરીઓનો ઉમેરો કર્યો. આ બાબતે પ્રથમ તા. ૧૦/૧૨/૧૯૯૩ના ઠરાવથી કેફી દ્રવ્યોના દુષણ અને ગેરકાયદેસર હેરાફેરી અટકાવવા માટે નારકોટીકસ સેલની રચના કરી, આ સેલ સીઆઇડી ક્રાઇમ હસ્તક મુકવામાં આવ્યો અને ત્યાર બાદ તારીખ ૯/૧૦/૧૯૯૭ના ઠરાવથી આર્થિક ગુનાઓની અગત્યતા ઓળખી, આર્થિક ગુના વિરોધી સેલની રચના કરી અને તેની જવાબદારી પણ સીઆઇડી ક્રાઇમ - ગુના અન્વેષણ વિભાગને સોંપવામાં આવી. છેલ્લે રાજય સરકારે તારીખ ૨૦/૦૨/૧૯૯૮ના ઠરાવથી મહિલાઓને લગતા કાયદાઓનો અસરકારક અમલ થાય તેમજ મહિલાઓના ગુનાઓને લગતી ફરીયાદ મુકત અને નિર્ભય પણે થઇ શકે તે માટે એક મહિલા સેલની રચના કરી અને તેની જવાબદારી પણ પણ સીઆઇડી ક્રાઇમ - ગુના અન્વેષણ વિભાગને સોંપવામાં આવી.

જાહેરતંત્રની ફરજો -

જાહેરતંત્રની મુખ્ય પ્રવૃત્તિઓ / કાર્યો - 

ગુન્હા અન્વેષણ વિભાગની મુખ્યત્વે ફરજો / પ્રવૃત્તિઓ / કાર્યો નીચે મુજબ છે.

• સરકારશ્રી, નામદાર હાઇકોર્ટ, તકેદારી આયોગ અને ડીજીપીશ્રી અંગર રીતે સોંપવામાં આવતા અગત્યના અને જટીલ, ગુંચવાડાભર્યા અને ગંભીર પ્રકારના ગુનાઓ તથા ચકચારી પ્રકારના ગુનાઓ કે જે સ્થાનિક પોલીસ તંત્ર ઘ્વારા કામની વ્યસ્તતા કે અન્ય કારણોસર વણશોધાયેલા હોય તેઓને શોધી કાઢવા અને સાચા ગુનેગારો પકડવા.

• સરકારશ્રી, નામદાર હાઇકોર્ટ, તકેદારી આયોગ અને ડીજીપી ઘ્વારા સોંપવામાં આવતા અગત્યના, જટીલ, ગુંચવાડાવાળી પ્રાથમિક તપાસો સમયમયાર્દામાં પુર્ણ કરવી.

• સમગ્ર રાજયના તમામ જીલ્લાઓ/કમિશ્નરેટમાંથી, ગુજરાત પોલીસ મેન્યુઅલની જોગવાઇઓ મુજબ આવતા માસિક ક્રાઇમ રીવ્યુ ઉપરથી આંકડાકીય માહિતી એકત્રિત કરી, સરકારશ્રી, ડીજીપી કચેરી અને અન્ય કચેરીઓને માગ્યામુજબની માહિતી પુરી પાડવી અને રાજ્યમાં ગુનાખોરીની પરિસ્થિતીનો ચિતાર આપવો.

• રાજયમાં બનતા ગંભીર ગુનાઓની માહિતી એકત્રિત કરી, ગુનો કરવાની પધ્ધતિનો અભ્યાસ કરી, સ્થાનિક પોલીસને ગુના શોધનની કામગીરીમાં મદદ કરવી.

• પોલીસને લગતા વિષયો તેમજ ગુનાઓ ઉપર આર્થિક અને સામાજીક પરિબળોની અસરો સંબધે સંશોધનની કામગીરી આ વિભાગ ઘ્વારા કરવામાં આવે છે.

• રાજયમાં, કેફી દ્રવ્યોના દુષણ અને ગેરકાયદેસર હેરાફેરી અટકાવવા માટે આ કચેરીમાં નારકોટીકસ સેલ કાર્યરત છે.

• આર્થિક ગુનાઓની તપાસ વૈજ્ઞાનિક ઢબે અને નિષ્ણાંતોની મદદથી થાય અને તપાસની ગુણવત્તાનું પ્રમાણ વધુ ઉંચુ રહે તેમજ તપાસ ઝડપી અને સમયમર્યાદામાં થાય તે હેતુથી ગુના અન્વેષણ વિભાગમાં આર્થિક ગુના નિવારણ સેલ કામગીરી કરે છે.

• મહિલાઓને લગતા કાયદાઓનો અસરકારક અમલ થાય તેમજ મહિલાઓના ગુનાઓને લગતી ફરીયાદ મુકત અને નિર્ભય પણે થઇ શકે તે માટે મહિલા સેલ સીઆઇડી ક્રાઇમમાં કાર્યરત છે જેમાં તમામ સ્ટાફ મહિલા પોલીસ છે. તેઓ ઘ્વારા રાજ્યમાં બનતા, મહિલાઓ વિરૂધ્ધના ગુનાઓની આંકડાકિય માહિતી એકત્રિત કરી વિશ્લેષણ કરવામાં આવે છે તેમજ અતિઅગત્યની લાગે તેવી અરજીઓની તપાસ પણ આ સેલના અધિકારીઓ ઘ્વારા કરવામાં આવે છે.

• ગુના અન્વેષણ વિભાગ ઘ્વારા તમામ પ્રકારના પોલીસને લગતા વિધાનસભા પ્રશ્નો, લોકસભા પ્રશ્નો અને રાજયસભા પ્રશ્નો સબબ માહિતી એકત્રિત કરવાની અને જવાબ પાઠવવાની કામગીરી કરવામાં આવે છે.

• ગુના અન્વેષણ વિભાગ ઘ્વારા પોલીસને લગતો વાર્ષિક વહીવટી અહેવાલ તૈયાર કરી પ્રસિધ્ધ કરવાની કામગીરી કરવામાં આવે છે.

• કોપીરાઇટને લગતા કેસો, બનાવટી ચલણી નોટોને લગતા કેસો અને ફોરવર્ડ માર્કેટ કમીશનને લગતા કેસોની કામગીરી, આર્થિક ગુના નિવારણ સેલમાં કરવામાં આવે છે.

• રેડ કોર્નર નોટીસો પ્રસિધ્ધ કરાવવાની તથા તે બાબતે સીબીઆઇ, નવી દિલ્હી સાથે લાયઝનની કામગરી આ કચેરી હસ્તક છે તેવીજ રીતે લેટર રોગેટરીની કામગીરી પણ આ કચેરીના ફરાર અન્વેષણ એકમમાં કરવામાં આવે છે.

• ફરાર અન્વેષણ એકમમાં, ગુજરાત ક્રિમીનલ ઇન્ટેલીજન્સ ગેઝેટ અંગ્રેજી અને ગુજરાતીમાં (અઠવાડીક) પ્રસિધ્ધ કરાવવાની કામગીરી કરવામાં આવે છે. આ ગેઝેટમાં લુક આઉટ નોટીસ, મીસીંગ પર્સન, મળી આવેલી વણઓળખાયેલી લાશો વિગેરે વિગતોનો સમાવેશ થતો હોય છે.

• કોફેપોસાના અટકાયતી હુકમોની બજવણીને લગતી કામગીરી પણ આ એકમમાં કરવામાં આવે છે.

• પોટા તથા ટાડા કેસોની માહિતીનું એકત્રિકરણ અને સંકલનની કામગીરી આ કચેરીના ગુના વિશ્લેષણ એકમ (સીએયુ)માં કરવામાં આવે છે.

• બાળકોને લગતા ગુનાઓની આંકડાકીય માહિતી આ કચેરીના મિસીંગ સેલમાં એકત્રિત કરવામાં આવે છે.

• રાજ્ય મહિલા સુરક્ષા સમિતી, લાલ દરવાજાની કામગીરી આ કચેરી હસ્તક છે.

• ભરણપોષણને લગતા સમંસ /વોરંટની બજવણીની આંકડાકીય માહિતીના એકત્રિકરણની કામગીરી અત્રેના મહિલા સેલમાં કરવામાં આવે છે.

• કચેરીમાં આવેલ મીસીંગ સેલ, ગુમ થયેલ વ્યકિતઓની માહિતી એકત્રિત કરી, સ્થાનિક પોલીસ સાથે સંકલનની કામગીરી કરે છે.

• ઓઇલ ચોરી બાબતે ગુનાઓની આંકડાકીય માહિતી અને એમ.ઓ. વિગેરે બાબતે માહિતી એકત્રિત કરી, ઓએનજીસી અને અન્ય તેલ ઉત્પાદક કંપનીઓ સાથે સતત સંપર્કમાં રહી આવા ગુનાઓ અટકાવવા બાબતે અસરકારક આયોજન કરવામાં આવે છે.

• આર્થિક ગુનાઓ બાબતે તપાસ કરવા સબબ સ્થાનિક પોલીસને તાલિમ આપવાનું આયોજન આ કચેરી ઘ્વારા વખતોવખત કરવામાં આવે છે.

• સ્થાનિક પોલીસને ગુના શોધનની કામગીરીમાં અને ગુનાખોરી કાબુમાં રાખવામાં મદદરૂપ થાય તે પ્રકારના પ્રકાશનો ગુના અન્વેષણ વિભાગ ઘ્વારા વખતો વખત પ્રસિધ્ધ કરવામાં આવે છે. જેમ કે લૂંટ અને ધાડના આરોપીઓની સચિત્ર પુસ્તિકા, નારકોટીકસ બાબતે રાજ્યમાં કેડી પદાર્થોની હેરાફેરીની પ્રવૃત્તિ અને તેની આંકડાકીય માહિતીની પુસ્તિકાઓ ખાતાના ઉપયોગ માટે પ્રકાશીત કરવામાં આવેલ છે.

• અત્રેની કચેરી અન્ય કેન્દ્રીય સંસ્થાઓ / જાહેર સાહસો જેવા કે સી.બી.આઇ. (કેન્દ્રીય અન્વેષણ બ્યુરો), એન.સી.બી. (નારકોટીકસ કન્ટ્રોલ બ્યુરો), આર.બી.આઇ. (રીર્ઝવ બેન્ક ઓફ ઇન્ડીયા), ઓ.એન.જી.સી. વિગેરે સાથે સંકલન રાખવાની કામગીરી પણ કરે છે.

• રેલ્વે પોલીસ કે જે પોલીસ અધિક્ષકશ્રી, પﾍમિ રેલ્વે, વડોદરા હસ્તક છે અને તેનુ કાર્યક્ષેત્ર રાજય સ્તરનું છે તેની કામગીરી ઉપર પણ ગુના અન્વેષણ વિભાગના અધિક પોલીસ મહાનિદેશકશ્રીના નિરીક્ષણનો અખત્યાર ધરાવે છે.

• ગુના અન્વેષણ વિભાગ - સીઆઇડી ક્રાઇમ ઘ્વારા આપવામાં આવતી સેવાઓની યાદી અને તેનું વિવરણ -
  ગુન્હા અન્વેષણ વિભાગ ઘ્વારા કોઇ ચોકકસ પ્રકારની સેવાઓ આપવામાં આવતી નથી કારણ કે આ તંત્રની ખાસ ચોકકસ પ્રકારની કામગીરી માટે રચના કરવામાં આવેલ છે. સીઆઇડી ક્રાઇમ ઘ્વારા દરેક દરેક ગુનાઓની તપાસ કે દરેકે દરેક અરજીઓની તપાસ કરવી શકય નથી. આ સંજોગોમાં, નકકી કરવામાં આવેલા માપદંડ મુજબ સરકારશ્રી, હાઇકોર્ટ, તકેદારી આયોગ કે પોલીસ મહાનિર્દેશકશ્રી ઘ્વારા જ સોંપવામાં આવતી ગુનાઓની અને અરજીઓની તપાસ આ તંત્ર દવારા હાથ ધરવામાં આવે છે.

સીઆઇડી ક્રાઇમના સંસ્થાગત માળખાનો આલેખ -

ગુના અન્વેષણ વિભાગ (સી.આઇ.ડી. ક્રાઇમ)નો સંસ્થાગત માળખાનો આલેખ ચાર્ટ સ્વરૂપે આ સાથેના એનેક્ષર-એ ઉપર સામેલ છે. તેમાં જણાવેલ વિગતોની માહિતી નીચે મુજબ છે.

ગુન્હા અન્વેષણ વિભાગ, ખાતાના વડાનો દરજજો ધરાવે છે અને તેનું કાર્યક્ષેત્ર રાજ્ય સ્તરનું છે. તેના વડા તરીકે અધિક પોલીસ મહાનિદેશક કક્ષાના અધિકારી ફરજ બજાવે છે. તેઓ હસ્તક હાલમાં, ત્રણ પોલીસ મહાનિરીક્ષક (આઇજીપી), બે નાયબ પોલીસ મહાનિરીક્ષક (ડીઆઇજી) તથા ચાર પોલીસ અધિક્ષક (એસપી) કક્ષાના સીનીયર અધિકારીશ્રીઓ છે. આ ઉપરાંત ગુના અન્વેષણ વિભાગમાં, ૧૧ નાયબ પોલીસ અધિક્ષકશ્રીઓ, ૬૮ ડીટેકટીવ પોલીસ ઇન્સ્પેકટરો, ૩૦ પોલીસ સબ ઇન્સ્પેકટરો, ૧૨૫ એએસઆઇ / હેકો તથા ૨૫ પોલીસ કોન્સ.નું મંજુર મહેકમ છે. તે ઉપરાંત કચેરીમાં વહીવટી કામગીરી સારૂ એક નાયબ વહીવટી અધિકારી અને તેઓના હાથ નીચે એક કચેરી અધિક્ષક, બે મુખ્ય કારકુન, સાત સીનીયર કારકુન, ૨૧ જુનીયર કારકુન, ૭ ગુજરાતી ટાઇપીસ્ટ, ૨ અંગ્રેજી ટાઇપીસ્ટ તથા ૧૩ પટાવાળાનો સ્ટાફ છે.

સીઆઇડી ક્રાઇમમાં, ત્રણ પોલીસ સ્ટેશનો છે. (૧) ગાંધીનગર ઝોન પોલીસ સ્ટેશન (૨) રાજકોટ ઝોન પોલીસ સ્ટેશન અને (૩) વડોદરા ઝોન પોલીસ સ્ટેશન

સીઆઇડી ક્રાઇમ હસ્તક તમામ જીલ્લા સ્તરે એક ડીટેકટીવ પો.ઇ. અને બે હેકો/પોકો તથા એક વાહન અને ડ્રાઇવર સાથે તપાસ એકમો છે. આ પ્રકારના કુલ ૨૯ તપાસ એકમો છે. રાજ્યના ડાંગ, નર્મદા, દાહોદ, નવસારી જીલ્લાને બાદ કરતા તમામ જીલ્લામાં તપાસ એકમો છે. અમદાવાદ શહેરની વસ્તી અને તપાસના ભારણને ધ્યાનમાં લેતા, અમદાવાદ શહેરમાં, કુલ ૬ તપાસ એકમો છે. આ તપાસ એકમોનુ મુખ્ય મથક જે તે જીલ્લાનું હેડકવાટર છે. આ તપાસ એકમના ડીપોઇ તેઓના મુખ્યમથક ખાતે જ રહે છે. તેઓને તેઓના જીલ્લા હસ્તકની પ્રાથમિક તપાસો, ગુનાના અન્વેષણો કે અન્ય કામગીરી સોંપવામાં આવે છે.

આ તપાસ એકમોને ચાર ઝોનમાં વહેંચવામાં આવેલા છે. (૧) સીઆઇડી ક્રાઇમ, અમદાવાદ ઝોન (૨) સીઆઇડી ક્રાઇમ, રાજકોટ ઝોન (૧) સીઆઇડી ક્રાઇમ, વડોદરા ઝોન અને (૪) સીઆઇડી ક્રાઇમ, ગાંધીનગર ઝોન. આ ચારેય ઝોનના વડા તરીકે નાયબ પોલીસ અધિક્ષકશ્રી કક્ષાના એક અધિકારી છે. તેઓને તેમના મુખ્યમથકની આજુબાજુના છ થી આઠ જીલ્લા તપાસ એકમની સુપરવિઝનની કામગીરી સોંપવામાં આવેલ છે. તેઓ ઘ્વારા તેમના તાબાના તપાસ એકમના ડી.પો.ઇ.શ્રીઓએ કરેલી પ્રાથમિક તપાસો અને ગુનાઓના અન્વેષણોની કામગીરીની ચકાસણીની કામગીરી કરવાની હોય છે.

ઉકત ચારેય ઝોન ડી.વાય.એસ.પી.શ્રીઓ ઉપર કામગીરીનું સુપરવિઝન રાખવા માટે બે પોલીસ અધિક્ષકશ્રીની કક્ષાના અધિકારીશ્રીઓ છે જેઓ વડી કચેરી ગાંધીનગર ખાતે બેસે છે. (૧) પોલીસ અધિક્ષક, ક્રાઇમ-૧ કે જેઓ અમદાવાદ ઝોન અને વડોદરા ઝોનના સુપરવિઝનની કામગીરી સંભાળે છે અને તેઓને પ્રાથમિક તપાસ અને અન્વેષણની ચકાસણી અને નિર્ણય લેવાની કામગીરીમાં મદદ થાય તે હેતુંથી બે ડીટેકટીવ પોલીસ ઇન્સ્પેકટર (ટેબલ ૨-એ) તથા (ટેબલ ૩-એ) આપવામાં આવેલ છે. અને (૨) પોલીસ અધિક્ષક, ક્રાઇમ-૨ કે જેઓ રાજકોટ ઝોન અને ગાંધીનગર ઝોનના સુપરવિઝનની કામગીરી સંભાળે છે અને તેઓને પણ પ્રાથમિક તપાસ અને અન્વેષણની ચકાસણી અને નિર્ણય લેવાની કામગીરીમાં મદદ થાય તે હેતુંથી બે ડીટેકટીવ પોલીસ ઇન્સ્પેકટર (ટેબલ ૨-બી) તથા (ટેબલ ૩-બી) આપવામાં આવેલ છે.

બન્ને પોલીસ અધિક્ષકશ્રીઓ ઉપર એક એક પોલીસ મહાનિરીક્ષક / નાયબ પોલીસ મહાનિરીક્ષકશ્રીની કક્ષાના સીનીયર અધિકારીઓ છે. તેઓ તેમના હસ્તકના પોલીસ અધિક્ષકશ્રીઓ / નાયબ પોલીસ અધિક્ષકશ્રીઓ અને તપાસ એકમના અધિકારીશ્રીઓની કામગીરી ઉપર સુપરવિઝન રાખે છે. તેઓને મદદમાં ક્રાઇમ આસીસ્ટન્ટ તરીકે એક ડીટેકટીવ પોલીસ ઇન્સ્પેકટર આપવામાં આવેલ છે. તેઓ વડી કચેરી, ગાંધીનગર ખાતે ફરજો બજાવે છે.

આ ઉપરાંત આર્થિક ગુના નિવારણ સેલમાં, નાયબ પોલીસ અધિક્ષકશ્રી કક્ષાના અધિકારીશ્રીઓના વડપણ હેઠળ ત્રણ યુનીટો, યુનીટ-૧, યુનીટ-૨ અને યુનીટ-૩ એમ છે. આ દરેક યુનીટમાં ચાર-ચાર ડીટેકટીવ પોલીસ ઇન્સ્પેકટરો છે અને તેઓ તમામ આર્થિક ગુનાઓની તપાસની કામગીરી કરે છે. આ તમામ અધિકારીઓ અમદાવાદ ખાતે ફરજ બજાવે છે. તેઓની કામગીરી ઉપર એક પોલીસ અધિક્ષકશ્રી કક્ષાના (એસ.પી. ઇકોનોમીક સેલ) અધિકારી છે તેઓ અડધો દિવસ અમદાવાદ ખાતેની કચેરીમાં અને અડધો દિવસ ગાંધીનગર ખાતેની વડી કચેરીમાં ફરજ બજાવે છે. અને તેઓને આર્થિક બાબતોને લગતી પ્રાથમિક તપાસ અને અન્વેષણની ચકાસણી અને નિર્ણય લેવાની કામગીરીમાં મદદ થાય તે હેતુંથી બે ડીટેકટીવ પોલીસ ઇન્સ્પેકટર (ટેબલ ૨-સી) તથા (ટેબલ ૩-સી) આપવામાં આવેલ છે. આ ઉપરાંત આર્થિક ગુના નિવારણ શાખામાં સીએફસી સેલ છે જેના ઇન્ચાર્જ તરીકે એક ડીટેકટીવ પોલીસ ઇન્સ્પેકટર છે તેઓ કોપીરાઇટને લગતા કેસો, બનાવટી ચલણી નોટોને લગતા કેસો તથા ફોરવર્ડ માર્કેટીંગને લગતા કેસોની કામગીરી કરે છે. તેઓ ગાંધીનગર વડી કચેરી ખાતે ફરજ બજાવે છે. આ સેલની કામગીરી ઉપર અસરકારક સુપરવિઝન માટે સીનીયર અધિકારી તરીકે નાયબ પોલીસ મહાનિરીક્ષક (ડીઆઇજી ક્રાઇમ-૩) કક્ષાના એક અધિકારી, વડી કચેરી, ગાંધીનગર ખાતે ફરજ બજાવે છે. તેઓને પણ મદદમાં ક્રાઇમ આસીસ્ટન્ટ તરીકે એક ડીટેકટીવ પોલીસ ઇન્સ્પેકટર આપવામાં આવેલ છે.

અત્રેની કચેરીમાં, વડી કચેરી ખાતે નારકોટીકસ સેલ કાર્યરત છે તેમાં, એક નાયબ પોલીસ અધિક્ષક અને ત્રણ ડીટેકટીવ પોલીસ ઇન્સ્પેકટરો ફરજ બજાવે છે. તેઓની કામગીરીના સુપરવિઝન માટે પણ સીનીયર અધિકારી તરીકે નાયબ પોલીસ મહાનિરીક્ષક (ડીઆઇજી ક્રાઇમ-૩) કક્ષાના એક અધિકારી, વડી કચેરી, ગાંધીનગર ખાતે ફરજ બજાવે છે.

સીઆઇસેલમાં એક નાયબ પોલીસ અધિક્ષકશ્રી અને તેમના હાથ નીચે ત્રણ ડીટેકટીવ પોલીસ ઇન્સ્પેકટરો ફરજ બજાવે છે. તેવી જ રીતે પી.આર.સી.માં પણ એક નાયબ પોલીસ અધિક્ષકશ્રી અને એક ડીટેકટીવ પોલીસ ઇન્સ્પેકટર ફરજ બજાવે છે. મહિલા સેલમાં એક મહિલા પો.ઇ. અને એક મહિલા પોસઇ અને અન્ય મહિલા સ્ટાફ છે. ગુના વિશ્લેષણ એકમ (સીએયુ)માં એક ડીટેકટીવ પોલીસ ઇન્સ્પેકટર, ફરાર અન્વેષણ એકમ(એફઆઇયુ)માં એક ડીટેકટીવ પોલીસ ઇન્સ્પેકટર, કચેરી અધિક્ષક (ક્રાઇમ) તરીકે એક ડીટેકટીવ પોલીસ ઇન્સ્પેકટર, મીસીંગ પર્સન સેલના ઇન્ચાર્જ તરીકે એક ડીટેકટીવ પોલીસ ઇન્સ્પેકટર ફરજ બજાવે છે. આ પેરામાં જણાવેલ તમામ નાયબ પોલીસ અધિક્ષક, ડીટેકટીવ પોલીસ ઇન્સ્પેકટરો તથા સેલ અને એકમોના સુપરવિઝનની કામગીરી પોલીસ અધિક્ષક (મુખ્યમથક) કરે છે તથા તમામ અધિકારી/ કર્મચારીઓ વડીકચેરી, ગાંધીનગર ખાતે ફરજ બજાવે છે.

આ ઉપરાંત રેલ્વે તરીકે એક અલગ વ્યવસ્થા તંત્ર છે જેમાં, એક જીલ્લાની જેમ પોલીસ અધિક્ષકશ્રીની કક્ષાના એક અધિકારી છે અને તેઓની કચેરી વડોદરા ખાતે આવેલી છે. તેઓના તાબામાં ચાર નાયબ પોલીસ અધિક્ષકશ્રીઓ છે. રેલ્વેના કાર્યક્ષેત્રમાં, સમગ્ર ગુજરાતમાં ૨૨ રેલ્વે પોલીસ સ્ટેશનો છે. આ માટે ૧૧ પોલીસ ઇન્સ્પેકટરો અને પોલીસ સબ ઇન્સ્પેકટરોનું મહેકમ છે. આ તમામની કામગીરીના સુપરવિઝન માટે ગુના અન્વેષણ વિભાગની વડી કચેરી ખાતે એક પોલીસ મહાનિરીક્ષક (આઇજીપી) કક્ષાના એક અધિકારી છે. તેઓને મદદમાં, રેલ્વે રીડર તરીકે એક ડીટેકટીવ પોલીસ ઇન્સ્પેકટર આપવામાં આવેલ છે.

તદઉપરાંત કચેરીના વહીવટ અને હિસાબી બાબતોની કામગીરી માટે નાયબ વહીવટી અધિકારી કક્ષાના એક અધિકારી હસ્તક સીવીલીયન સ્ટાફ ફરજ બજાવે છે. તેવી જ રીતે ઉપાધ્યક્ષશ્રી, રાજય મહિલા સુરક્ષા કચેરી કે જે બહુમાળી મકાન, લાલદરવાજા ખાતે આવેલી છે તેમાં એક કચેરી અધિક્ષક, એક સીનીયર કલાર્ક, એક કલાર્ક કમ ટાઇપીસ્ટ અને એક પટાવાળા ફરજ બજાવે છે. આ તમામ સીવીલયન કર્મચારીઓ પોલીસ અધિક્ષકશ્રી (મુખ્યમથક) હસ્તક કામગીરી કરે છે.

જાહેરતંત્રની અસરકારકતા અને કાર્યક્ષમતા વધારવા માટે લોકો પાસેની અપેક્ષાઓ -

ગુના અન્વેષણ વિભાગ ઘ્વારા કરવામાં આવતી પ્રાથમિક તપાસો અને ગુનાઓના અન્વેષણો ખૂબ જ સંવેદનશીલ પ્રકારના તથા ગુંચવાડાભર્યા અને જટીલ હોય છે. ધણા ખૂન, બળાત્કાર જેવા ગંભીર ગુનાઓ કે જે સ્થાનિક પોલીસ ઘ્વારા ન શોધી શકાયા હોય તેવા ગુનાઓને શોધવાની કામગીરી અને અન્ય બાબતોમાં લોકો પાસેથી તંત્રને નીચે પ્રકારની અપેક્ષાઓ છે.

• મોટાભાગના કિસ્સાઓમાં આવી તપાસો / અન્વેષણો અત્રેની કચેરીને સોંપવામાં આવે ત્યારે વર્તમાનપત્રોમાં તેની પ્રસિધ્ધી આવતી હોય છે. આ વખતે લોકો જો આ ગુનાઓ બાબતે જાણતા હોય તો તેઓએ તપાસ અધિકારીને ગુના શોધનની કામગીરીમાં મદદ કરવી જોઇએ.

• સાચા ગુનેગારો બાબતે તેઓ માહિતી જાણતા હોયતો તુરત જ પુરી પાડી અને તેઓ પાસે સાચા પુરાવાઓ હોય તો તે પુરા પાડીને પોલીસની કામગીરીમાં મદદરૂપ ગાય તેવી અપેક્ષા પ્રજા પાસેથી રાખવામાં આવે છે.

• જયારે જયારે અત્રેની કચેરીના કોઇ અધિકારી / કર્મચારી ગુના શોધનની કામગીરી માટે પ્રજા પાસે જાય ત્યારે, પ્રજાએ નિર્ભયતા અને જાગૃતતા દાખવી તેઓને મદદ કરવી જોઇએ.

• પ્રજા જો આ બાબતે જાણતી હોયતો પત્ર ઘ્વારા, ફોન ઘ્વારા, ફેકસ ઘ્વારા, ઇમેઇલ ઘ્વારા કચેરીને માહિતી આપી શકે છે. જો બાતમી આપનાર પોતાનું નામ ગુપ્ત રાખવા માગતા હશે તો તેઓનું નામ ગુપ્ત રહેશે. યોગ્ય કિસ્સાઓમાં, સચોટ અને કેસને ડીટેકશન સુધી લઇ જવામાં મદદરૂપ થવાના સંજોગોમાં, યોગ્યતે રોકડ રકમનો પુરસ્કાર પણ આ તંત્ર દવારા આપવામાં આવે છે.

• આર્થિક ગુનેગારો મોટાભાગે પહેલા લલચામણી જાહેરાતો આપીને પ્રજાને ગરેમાર્ગે દોરી તેઓના નાણાં ભોળવીને લઇ જાય છે. પ્રજાએ કોઇ પણ જગ્યાએ નાણાં રોકતા પહેલા કે નાણાંનો વ્યવહાર કરતા પહેલા સામાવાળી વ્યકિત કે સંસ્થા બાબતે પુરતી તપાસ કરવી જોઇએ. જયાં સુધી પ્રજા જાગૃત નહી થાય ત્યાં સુધી આડકતરી રીતે આર્થિક ગુનાખોરીને ઉત્તેજન મળ્યા કરશે.

• આપના આજુબાજુના વિસ્તારમાં સંદિગ્ધ પ્રવૃત્તિ કરનાર ઇસમ દેખાય કે કોઇ જાણકારી મળે તો તુરત જ સ્થાનિક પોલીસને અગરતો તંત્રને જાણ કરવાની તેઓની ફરજ છે.

લોક સહયોગ મેળવવાની ગોઠવણ અને પધ્ધતિઓઃ

લોક સહયોગ મેળવવા સબબ સીઆઇડી ક્રાઇમ ઘ્વારા કોઇ કાયમી વ્યવસ્થા ગોઠવવામાં આવેલી નથી પરંતુ જયારે જયારે કોઇ વણશોધાયેલા ગુનાઓ બાબતે તપાસ હાથ ધરવામાં આવે ત્યારે કેસની ગુણવત્તા અને અન્ય પાસાઓને ધ્યાનમાં રાખી, જરૂરીયાતના કિસ્સાઓમાં વર્તમાનપત્રોમાં જાહેરાત આપીને ગુનેગારોની માહિતી આપવા બાબતે લોકસહયોગ મેળવવામાં આવે છે. તેવી જ રીતે ખાનગી રાહે પણ, જે તે તપાસનીશ અધિકારીશ્રીઓ ઘ્વારા પ્રજાનો રૂબરૂમાં સંપર્ક કરીને પ્રાથમિક તપાસ / અન્વેષણો બાબતે માહિતી મેળવવામાં આવે છે.

સેવા આપવાના દેખરેખ નિયત્રંણ અને જાહેર ફરિયાદ નિવારણ બાબતે ઉપલબ્ધ તંત્ર -

ગુના અન્વેષણ વિભાગ ઘ્વારા, તેની રચનાની વિગતો જોતા કોઇ સેવાઓ આપવાની કામગીરી તેના અધિકારક્ષેત્રમાં નથી. તેથી આ બાબતે કોઇ અલગથી ફરીયાદ નિવારણ તંત્ર નથી પરંતુ જાહેર પ્રજા આ કચેરીના કોઇ પણ અધિકારી / કર્મચારી બાબતે કોઇ ફરીયાદ હોયતો અધિક પોલીસ મહાનિદેશકશ્રીનો કે અન્ય સીનીયર અધિકારીશ્રીનો રૂબરૂમાં કે ફોનથી સંપર્ક કરી શકે છે તેવી જ રીતે અરજી ઘ્વારા, ઇમેઇલ ઘ્વારા કે ફેકસ ઘ્વારા લેખિતમાં રજુઆત કરી શકે છે.

મુખ્ય કચેરી અને જુદા જુદા સ્તરોએ આવેલી અન્ય કચેરીઓ -

ગુના અન્વેષણ વિભાગ હસ્તકની જુદી જુદી કચેરીઓના સરનામાની વિગત નીચે મુજબ છે.